Wat is een pneumokokkeninfectie?
Een pneumokokkeninfectie is een infectie veroorzaakt door de bacterie Streptococcus pneumoniae, ook wel bekend als de pneumokok. Deze bacterie kan verschillende ernstige ziekten veroorzaken, vooral bij mensen met een verzwakt immuunsysteem, jonge kinderen en ouderen.
Pneumokokkeninfecties kunnen zich uiten in diverse vormen, zoals:
- Longontsteking (pneumonie): Een van de meest voorkomende vormen, waarbij de longen ontstoken raken. Symptomen zijn hoesten, kortademigheid, hoge koorts en pijn op de borst.
- Bacteriëmie: Dit is een bloedvergiftiging veroorzaakt door pneumokokkenbacteriën die in de bloedbaan terechtkomen. Dit kan leiden tot ernstige complicaties en is levensbedreigend.
- Meningitis: Een hersenvliesontsteking, waarbij de beschermende membranen rondom de hersenen en het ruggenmerg ontstoken raken. Dit gaat vaak gepaard met hoge koorts, hoofdpijn, nekstijfheid en bewustzijnsverlies.
- Sinusitis en otitis media: Pneumokokken kunnen ook minder ernstige infecties veroorzaken, zoals bijholteontsteking (sinusitis) en middenoorontsteking (otitis media), vooral bij kinderen.
Pneumokokkeninfecties kunnen ernstig zijn, maar er zijn vaccins beschikbaar die bescherming bieden tegen de meest voorkomende stammen van de bacterie. Dit wordt vooral aanbevolen voor kwetsbare groepen, zoals ouderen, jonge kinderen en mensen met chronische aandoeningen.
Hoe kan je een Pneumokokken infectie oplopen ?
Een pneumokokkeninfectie wordt veroorzaakt door de bacterie Streptococcus pneumoniae (pneumokok), die zich verspreidt via de lucht en nauw contact. Hier zijn de belangrijkste manieren waarop iemand een pneumokokkeninfectie kan oplopen:
- Via druppelinfectie
Pneumokokkenbacteriën verspreiden zich door kleine druppeltjes die in de lucht terechtkomen als iemand hoest, niest of praat. Wanneer je deze besmette druppeltjes inademt, kunnen de bacteriën in je luchtwegen terechtkomen en daar een infectie veroorzaken. Dit gebeurt vooral in dichte ruimtes of bij langdurig contact met een besmet persoon. - Direct contact met besmette personen
Pneumokokken kunnen ook worden overgedragen door nauw lichamelijk contact, zoals handen schudden of zoenen met een besmet persoon. Vooral mensen met een zwakker immuunsysteem, zoals jonge kinderen en ouderen, hebben hierdoor een hoger risico. - Via contact met besmette oppervlakken
Hoewel het risico hierop kleiner is, kunnen de bacteriën korte tijd op oppervlakken overleven. Als iemand een besmet oppervlak aanraakt en vervolgens zijn of haar gezicht (mond, neus of ogen) aanraakt, kunnen de bacteriën in het lichaam terechtkomen. - Risicofactoren
Bepaalde groepen lopen een hoger risico op het oplopen van een pneumokokkeninfectie:
Kinderen onder de 5 jaar en ouderen boven de 65 jaar.
Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals patiënten met HIV, diabetes, of andere chronische ziekten.
Personen met luchtwegaandoeningen, zoals COPD of astma.
Mensen die in dichte gemeenschappen wonen, zoals verzorgingstehuizen en gevangenissen.
Het naleven van goede hygiënemaatregelen, zoals regelmatig handen wassen en het vermijden van contact met besmette personen, kan het risico op besmetting verlagen. Ook vaccinatie biedt een effectieve bescherming, vooral voor de kwetsbare groepen
In welke landen bestaat er gevaar voor een Pneumokokken infectie?
Pneumokokkeninfecties komen wereldwijd voor, maar de risico’s verschillen per regio vanwege factoren zoals gezondheidszorgtoegang, vaccinatiegraad en klimaat. Over het algemeen is het risico op een pneumokokkeninfectie het hoogst in gebieden met een beperkte toegang tot gezondheidszorg en vaccinaties. Hier zijn enkele regio’s waar het risico hoger kan zijn:
1. Lage-inkomenslanden in Afrika en Azië
In lage-inkomenslanden, vooral in delen van Sub-Sahara Afrika en Zuid- en Zuidoost-Azië, komt pneumokokkeninfectie vaker voor. Dit komt door beperkte toegang tot vaccins en medische zorg, waardoor de bacterie gemakkelijker kan circuleren.
Deze regio’s hebben ook vaak hogere sterftecijfers door longontsteking, vooral bij jonge kinderen en ouderen, omdat preventie en behandeling minder goed beschikbaar zijn.
2. Gebieden met beperkte vaccinatieprogramma’s
In landen waar het pneumokokkenvaccin niet standaard beschikbaar is via nationale vaccinatieprogramma’s, is er een grotere kans op uitbraken van pneumokokkeninfecties. In deze landen wordt minder groepsimmuniteit opgebouwd, wat de verspreiding van de bacterie bevordert.
Ook in vluchtelingenkampen en arme stadswijken, waar de hygiënische omstandigheden slecht zijn, is het risico op pneumokokkeninfectie hoger.
3. Klimaatfactoren en dichtbevolkte gebieden
In dichtbevolkte gebieden, zoals megasteden in ontwikkelingslanden, kan de verspreiding van infecties zoals pneumokokken gemakkelijker plaatsvinden.
Koudere klimaten, waar mensen in de winter vaker binnen verblijven en dichter bij elkaar zijn, zien vaak een piek in luchtweginfecties, waaronder pneumokokken, tijdens het winterseizoen. Dit geldt ook voor veel Europese landen en de Verenigde Staten, vooral bij kwetsbare groepen.
4. Risico tijdens reizen
Voor reizigers vormt pneumokokken meestal geen specifiek risico als zij gezond zijn en geen aandoeningen hebben die hen kwetsbaar maken. Mensen met een verhoogd risico, zoals ouderen, kinderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem, wordt echter vaak aangeraden om gevaccineerd te worden voordat zij naar landen reizen met een lagere vaccinatiegraad of beperkte gezondheidszorg.
In de meeste gevallen zijn preventieve maatregelen, zoals vaccinatie en basiszorg, effectief om het risico op pneumokokkeninfecties te verminderen.
Hoe is in Nederland het vaccineren geregeld?
In Nederland wordt vaccinatie tegen pneumokokken vooral aangeboden aan jonge kinderen en ouderen, omdat zij de hoogste risico’s lopen op ernstige pneumokokkeninfecties. Het beleid voor pneumokokkenvaccinaties is als volgt geregeld:
- Pneumokokkenvaccinatie voor kinderen
Pneumokokkenvaccinatie is onderdeel van het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) voor kinderen. Sinds 2006 worden kinderen routinematig gevaccineerd met het PCV10-vaccin (Synflorix), dat bescherming biedt tegen 10 veelvoorkomende pneumokokkenserotypes.
Het schema voor kinderen omvat drie doses:
1e dosis: Op de leeftijd van 3 maanden.
2e dosis: Op de leeftijd van 5 maanden.
3e dosis: Op de leeftijd van 11 maanden.
Deze vroege vaccinatie helpt de meest kwetsbare kinderen te beschermen tegen ernstige infecties zoals longontsteking, bacteriëmie en meningitis. - Pneumokokkenvaccinatie voor ouderen
Sinds 2020 wordt in Nederland een pneumokokkenvaccinatie aangeboden aan ouderen van 60 jaar en ouder. Dit vaccinatieprogramma richt zich op mensen van 60 tot en met 79 jaar, waarbij elke groep beurtelings een uitnodiging krijgt. Het vaccin dat meestal wordt gebruikt is het PPSV23-vaccin (Pneumovax 23), dat bescherming biedt tegen 23 serotypes van de pneumokokkenbacterie. Ouderen van 60-79 jaar worden om de paar jaar uitgenodigd om het vaccin gratis te ontvangen via hun huisarts, wat voorkomt dat ze zelf de kosten dragen.
Door deze vaccinatie-inspanningen worden kwetsbare groepen effectief beschermd tegen ernstige gevolgen van pneumokokkeninfecties en wordt de verspreiding van de bacterie in de samenleving verminder
Welke vaccins worden aangeboden?
Er zijn verschillende vaccins beschikbaar tegen pneumokokken, gericht op bescherming tegen de meest voorkomende en gevaarlijke serotypes van de Streptococcus pneumoniae-bacterie.
De belangrijkste vaccins zijn:
- Pneumokokken Conjugaatvaccin (PCV): Dit vaccin biedt bescherming tegen meerdere serotypes en wordt voornamelijk gebruikt bij jonge kinderen en risicogroepen. Enkele veelvoorkomende versies zijn:
- PCV10 (Synflorix): Beschermt tegen 10 serotypes en wordt veelal in nationale vaccinatieprogramma’s opgenomen.
- PCV13 (Prevenar 13): Beschermt tegen 13 serotypes en wordt gebruikt voor zowel kinderen als volwassenen met een verhoogd risico op pneumokokkeninfecties.
Pneumokokken Polysacharidevaccin (PPSV23): Ook wel bekend als Pneumovax 23, biedt dit vaccin bescherming tegen 23 serotypes. Het is vooral geschikt voor volwassenen van 65 jaar en ouder, of voor jongere mensen met onderliggende gezondheidsproblemen die hen kwetsbaar maken voor ernstige infecties. Dit vaccin stimuleert een brede immuunrespons tegen de pneumokokkenbacterie, maar biedt kortere bescherming dan de conjugaatvaccins.
In Nederland en veel andere landen wordt het vaccineren tegen pneumokokken standaard aangeboden aan risicogroepen, zoals ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem.
Wat zijn de kosten?
In Nederland zijn de kosten voor de pneumokokkenvaccinatie in bepaalde gevallen volledig gedekt door het Rijksvaccinatieprogramma en aanvullende vaccinatieprogramma’s voor ouderen.
Hier is een overzicht van hoe de kosten en verzekeringen zijn geregeld:
- Vaccinatie voor kinderen
Voor kinderen is de pneumokokkenvaccinatie kosteloos. De vaccinaties die onderdeel zijn van het Rijksvaccinatieprogramma, waaronder het PCV10-vaccin, worden volledig vergoed door de overheid. Ouders hoeven hiervoor dus niet te betalen, en de kosten worden niet door de zorgverzekering in rekening gebracht. - Vaccinatie voor ouderen
Voor ouderen van 60 tot en met 79 jaar is de pneumokokkenvaccinatie sinds 2020 ook gratis. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport financiert deze vaccinaties, en ouderen ontvangen een uitnodiging van hun huisarts als zij aan de beurt zijn. De vaccinatie wordt doorgaans aangeboden via de huisartsenpraktijk en brengt voor de gevaccineerde persoon geen kosten met zich mee. - Vaccinatie buiten de doelgroep
Als iemand buiten de doelgroep van het Rijksvaccinatieprogramma of de ouderenuitnodigingen toch een pneumokokkenvaccin wil ontvangen, dan kan dat vaak via de huisarts, GGD of reiskliniek. In dat geval worden de kosten niet automatisch vergoed, en bedragen deze ongeveer €50 tot €100, afhankelijk van het type vaccin (PCV13 of PPSV23). Sommige aanvullende zorgverzekeringen vergoeden echter een deel of het volledige bedrag voor de vaccinatie, afhankelijk van de polisvoorwaarden.
Voor specifieke informatie over vergoeding kan het handig zijn om de polis van de zorgverzekering te raadplegen of contact op te nemen met de verzekeraar.